Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Locomotief NS 1644 'Roosendaal'

Rond 1980 bestelde de NS een serie van 58 elektrische locomotieven bij Alsthom in Frankrijk. Zij werden genummerd in de serie 1600. Deze fabrikant had in de jaren vijftig ook de series 1100 (60 stuks) en 1300 (15 stuks, eigenlijk 16 stuks) aan de NS geleverd. Evenals deze 75 locomotieven was ook de serie 1600 afgeleid van een bij de SNCF in gebruik zijnd type. Na de serie 1600 volgde in de jaren negentig nog de serie 1700. Alle 58 locomotieven van de serie 1600 kregen een naam en een gestileerd wapen of logo van een Nederlandse stad aan het spoorwegnet. Locomotief NS 1644 werd op 5 oktober 1982 aan de NS afgeleverd en ontving op 15 december 1982 haar naam en logo. In deze rubriek volgt een korte geschiedenis in woord en beeld.

KD 279-15           11-07-1991          NS, 1644, goederentrein 42538 (Roosendaal - Kijfhoek), gereed voor vertrek te Roosendaal.

Het logo stamt uit een tijdperk dat alles met de hand moest worden vervaardigd. En in dit geval helemaal symmetrisch van vorm. Tegenwoordig kan via computersoftware alles veel strakker en vooral vele malen sneller tot stand komen. Maar tot 19 april 2023 was de ontwerper van het logo mij helaas niet bekend.

Die dag stuurt Fleur van der Plas mij een e-mail. Tot haar grote verbazing schrijft zij: "Nu weten velen en zeker bij de gemeente, maar ook bij het Gemeentearchief dat dit logo ontworpen is door mijn onlangs overleden moeder Tiel van der Plas-Lemmens. Samen met wijlen mijn vader Jan van der Plas had zij het zeer succesvol en lange tijd goed bekend zijnde reclame-ontwerpbureau 'van der plas & lemmens BNO'. Veel logo’s uit Roosendaal, en ook ver daarbuiten, kwamen van hun hand. En met Rotringpen op millimeterpapier getekend. Werktekeningen, waar urenlang en soms ook dagenlang aan werd gewerkt." (Met dank aan Fleur)

Jaren eerder had het reclame-ontwerpbureau 'van der plas & lemmens BNO' al gezorgd voor een beeldmerk van de gemeente in de kop van advertenties, zoals in een personeelsadvertentie op 18 december 1982 in het 'Brabants Nieuwsblad' en waarschijnlijk toen ook in zijn tegenhanger 'Dagblad De Stem'. Duidelijk is dat de drie rozen voor op de locomotief een mooi kader hebben gekregen.

Brief van J. Hillenius (chef Exploitatierayon West-Brabant en Zeeland) aan zijn collega Chef Tractie en Materieel te Roosendaal.

Brief van A.B. Vriens, chef Tractie en Personeel, aan diverse ondergeschikten met de opdracht voorzieningen te treffen voor een rimpelloze naamgeving van locomotief NS 1644. Elke leidinggevende in Roosendaal wist wat er ging gebeuren, van hoog naar laag: Rayonchef, Chef Tractie en Personeel, Chef Passage, Chef Tractie en Materieel, Werkvoorbereiding, Groepschef Goederendienst, Groepschef Reizigersdienst, Groepschef West-Brabant, voorman Materieelwassen, Verkeersleiding, Perrondienstleider, Perron-opzichter, en last but not least: machinist Jan van den Oever, de uitverkorene op de locomotief.

De eerste voorbereidingen aan het perron. Of het logo al bedekt is met een NS-vlag is helaas niet te zien.

Helaas is de originele foto van het 'moment suprème' niet meer te vinden, zodat we het met de foto uit de krant moeten doen, waaruit blijkt dat de Roosendaalse burgemeester Lou Schneider het dundoek mocht wegtrekken.

Daarna was het de beurt aan wethouder Pierre de Jong, die een ritje mocht maken naar de overweg aan de Gastelseweg in de lijn naar Breda.

Gezicht vanuit de locomotief NS 1644 op de perrons in Roosendaal.

'Met zichtbaar genoegen maakt wethouder De Jong een proefrit: tot de eerste spoorwegovergang en terug', aldus het bijschrift. De rit ging tot aan de eerste overweg in de Gastelseweg. Als machinist houdt Jan van den Oever (1946-2020) toezicht op hetgeen de wethouder in 'zijn' locomotief doet. Links staat burgemeester mr. L.G.C.A.M. Schneider (1926-2017).

Het Brabants Nieuwsblad opende op 16 december 1982 een artikel met de kop: Roosendaal kreeg zijn 'eigen' locomotief. Bij de foto hoorde het bijschrift: 'Burgemeester Schneider stelt de Roosendaal in gebruik'.

De tekst van het artikel in Brabants Nieuwsblad van 16 december 1982.

'Met zichtbaar genoegen maakt wethouder De Jong (1930-2001) een proefrit: tot de eerste spoorwegovergang en terug', aldus het bijschrift. De rit ging tot aan de eerste overweg in de Gastelseweg. Als machinist houdt Jan van den Oever (1946-2020) toezicht op hetgeen de wethouder in 'zijn' locomotief doet. Links staat burgemeester mr. L.G.C.A.M. Schneider (1926-2017).

Ook in de West-Brabant Koerier van 23 december 1982 verscheen onder de kop Roosendaal kreeg zijn 'eigen' locomotief een foto met als bijschrift: 'De banden tussen Roosendaal en de Nederlandse Spoorwegen zijn sinds kort nog inniger. Op 15 december werd een spiksplinter-nieuwe locomotief officieel getooid met de benaming "Roosendaal" en het beeldmerk van de gemeente. Daarmee is een vroegere traditie opgepakt om nieuw N.S.-materieel (niet juist, MB) van namen te voorzien. Daarbij gaat het om steden die aan Intercitylijnen liggen. Burgemeester Schneider onthulde de naam op het eerste perron. Even later maakten hij en wethouder De Jong een korte proefrit in de cabine van de 84 ton zware "Roosendaal".

Natuurlijk besteedde ook De Koppeling, het personeelsblad van de NS (nr. 883 van 24 december 1982), aandacht aan de gebeurtenis met een foto en de woorden: 'Het gele dundoek van NS opzij en het Roosendaals stadswapen werd op de loc 1644 zichtbaar. Welgeteld de twaalfde NS-loc die peetekind is geworden van een gemeente. Burgemeester mr. L.G.C.A.M. Schneider trok aan de touwtjes. Of 1644 een bijzonder jaar was, wist hij niet, maar het was in ieder geval geen rampjaar.'

Hoewel er tegenwoordig nog steeds locomotieven van de voormalige serie NS 1600 in dienst zijn bij particuliere ondernemingen, geldt dit niet voor de NS 1644. Zij verliet al in 2009 het spoorwegtoneel en werd uiteindelijk in 2015 gesloopt, zonder dat iemand in Roosendaal er nog enige notie van had. Hoe mooie woorden in de krant van 16 december 1982 toch weinig inhoud kunnen hebben..!

ZW 162-24          02-06-1985          NS, 1644, trein IC 1548 (Venlo - Den Haag CS), nabij Prinsenbeek. De situatie op deze plaats is al vele jaren lang totaal gewijzigd.

ZW 180-33          08-03-1986          NS, 1207 en 1644, wachtend te Roosendaal op één van de kopsporen aan de oostzijde van het tweede perron voor een volgende inzet. Ernaast staat nog een 'Benelux'-hondekoptreinstel, waarvan de dagen zijn geteld.

ZW 203-01          14-11-1986          NS, 1644+2294+2283, onderweg met een ertstrein van Kijfhoek naar Duitsland, Breda.

Locomotief NS 1644 is onderweg met een 'slooptransport' vanuit Roosendaal naar Mijdrecht, bestaande uit de 'Benelux'-hondekop-treinstellen 1201, 1205 en 1206, iets ten zuiden van Kijfhoek. Foto Richard Latten, 28 februari 1988.

KD 196-29           19-10-1988          NS, 1644, graantrein in richting Roosendaal, nabij Hoeven.

KD 209-16           20-05-1989          NS, 1644, 'Huckepack'-trein 42176, nabij Seppe. Dit vervoer van vrachtauto-opleggers uit Duitsland ging alleen op zaterdag via Roosendaal naar Antwerpen, maar op werkdagen via de 'IJzeren Rijn' (langs Roermond en Weert) door Nederland.

KD 219-03           11-07-1989          NS, 1644, goederentrein 42538 (Roosendaal - Kijfhoek), kort na vertrek te Roosendaal. De situatie op deze plaats is al enkele jaren totaal gewijzigd door de bouw van het distributiecentrum van Primark.

KD 252-09           10-08-1990          NS, 1644, trein IC 2167 (Amsterdam CS - Vlissingen), nabij Woensdrecht. Links ligt het natuurgebied 'De Duintjes'.

KD 288-26           03-09-1991          NS, 1644, goederentrein van Venlo naar Kijfhoek, kort voor de spoorwegbrug nabij Moerdijk.

KD 288-32           03-09-1991          NS, 1644+2282+2251, goederentrein 48117 nabij Moerdijk, onderweg met erts van Kijfhoek naar Duitsland.

KD 289-06           04-09-1991          NS, 1644, trein IC 1812 (Venlo - Den Haag CS), Oisterwijk.

Weliswaar nog met de stroomafnemers plat, staat locomotief NS 1644 op 8 september 1991 in Hoek van Holland-Haven gereed voor vertrek met trein Int 1245 / D 245 (Hoek-Warzawa Expres). De trein zal om 19.57 uur vertrekken, nadat de reizigers uit Engeland zijn overgestapt vanaf de 'dagboot' uit Harwich. Locomotief NS 1644 zal de trein naar Utrecht CS brengen, waar vanwege het 'kopmaken' een andere 1600 klaar staat om de trein over te nemen en naar Bentheim (D) te brengen. Vandaar gaat het naar Berlin Hbf (a. = 06.08 uur, 09-09-1991), Warzawa Centralna (a = 16.50 u.) en Moskwa B. (a. = 15.17 u., 10-09-1991). Fotograaf onbekend, collectie Marius Broos, Roosendaal.

KD 370-11           28-06-1994          NS, 6472+1644, rangerend met 'steenslagtrein' te Roosendaal, naast het voormalige EKP van PTT.

KD 436-17           11-07-1997          NS, 1644, goederentrein 47641 (Beverwijk - Roosendaal), bij aankomst te Roosendaal, onderweg met staal naar België. Links staat de locomotievenloods met werkplaats uit 1907.

KD 480-16           12-10-1999          NS, 1844, trein IC 1933 (Den Haag CS - Venlo), nabij Hulten. De eerste vier rijtuigen (materieel K4, ex SNCF) zijn gehuurd van de NMBS.

KD 480-27           13-10-1999          NS, 1844, trein IC 1933 (Den Haag CS – Venlo), nabij Dordrecht Zuid. De eerste vier rijtuigen (materieel K4, ex SNCF) zijn gehuurd van de NMBS.

Na de opdeling van NS in 1999 gingen de 1601 t/m 1637 naar de goederentak NS-Cargo, terwijl de overige machines bij NS-Reizigers terecht kwamen. Deze voor de reizigersdienst bestemde locomotieven werden vernummerd in de serie 1800. Daartoe behoorde ook de 1644, dus werd deze het nummer 1844.

Helaas maakte NS-Reizigers al na enkele jaren minder gebruik van 1800’en. Het bedrijf zette steeds meer in op nieuwe treinstellen en wilde graag van alle getrokken treinen af. Na het afdanken van de ICK en ICL-rijtuigen in 2009 werd een flink deel van de 1800'en terzijde gesteld, terwijl in de jaren voordien al acht locomotieven waren gesloopt. En wat in 2009 aan de kant was gezet, werd al gauw verregaand ‘geplukt’ om soortgenoten nog een tijdje zonder veel geld rijdende te houden.

Een kostbare revisie (noodzakelijk na zo’n 25 à 30 jaar) van de terzijde staande locomotieven werd nooit overwogen. Opvallend is dat het bedrijf nooit genegen was om niet meer nodig zijnde locomotieven te verkopen, hoewel hiervoor uit de gewijzigde vervoersmarkt met veel kleine spelers wel degelijk belangstelling bestond.

Uiteindelijk eindigde in april 2015 het lot van vele 1800'en van NS-Reizigers in sloop, na vele jaren van stilstand. Locomotief NS 1844 had in 1999 de pech tot de verkeerde groep te zijn ingedeeld en werd vanuit Maastricht op 21 april 2015 naar Amsterdam gebracht. De foto laat de NS 1844 zien, te midden van vijftien soortgenoten, die in het westelijke havengebied van Amsterdam hun sloop staan af te wachten.

Van de bij NS-Cargo rijdende locomotieven kwamen er vanwege de eenvoudige en minder kostbare techniek nog heel wat machines bij particuliere vervoerders terecht. Ook bij NS-Cargo rijdt er anno 2019 nog steeds een vijftal.

Onthulling 'Bergen op Zoom' op locomotief NS 1633. In West-Brabant en Zeeland hebben nog vijf andere steden een 'eigen' locomotief gekregen. Dat zijn achtereenvolgens: Breda met de 1605 op 17 november 1982, Goes met de 1612 op 19 november 1982, Middelburg met 1645 op 2 maart 1983, Bergen op Zoom met 1633 op 16 maart 1983 en Vlissingen met 1607 op 18 mei 1983. Foto Thom van Amsterdam, collectie West-Brabants Archief, Bergen op Zoom.